Kam lindur më 23. 12. 1951, në muajin e zi, të kohës së zisë, nën regjimin më të zi komunist. Më 23 shtator të vitit 1968, krye-hetuesi sadist, Llambi Gegeni, hetuesi xhahil Shyqyri Çoku dhe prokurori mizor, Thoma Tutulani, më sakatuan në Degën e Punëve të Brendshme në Shkodër, më çanë kokën, më qorruan njërin sy, më shurdhuan njërin vesh, mbasi më thyen disa brinjë, gjysmat e dhëmballëve dhe gishtin e madh të dorës së majtë, më 23 tetor 1968, më çuan në gjykatë, ku mjerani Faik Minarolli, më dha një dhjetëshe burg politik. Pasi më prenë gjysmën e dënimit, sepse isha ende minoren, gjashtëmbëdhjetëvjeçar, më 23 nëntor 1968, më shpunë në kampin politik të Repsit dhe prej atje, më 23 shtator 1970, në kampin e Spaçit, ku më 23 maj të vitit 1973, në revoltën e të dënuarve politikë, u dënuan me vdekje dhe u ekzekutuan me pushkatim, katër martirë; Pal Zefi, Skënder Daja, Hajri Pashaj dhe Dervish Bejko.
Autori
SHKËLQIM ABAZI
R E P S I
(Kampi i punës së detyruar)
Memuaristikë
Ngrita sytë andej nga duhet të binte qielli dhe shtova: “Të falem, o Zot i Madh”! Mbas lutjes, u plasa si pulë e lagur në një kënd të birucës. E falenderoj me respekt të veçantë Mark “mustakuqin”, po besoj s’do jem i vetmi; me mijra të burgosur të tjerë, në rrjedhën e viteve, e njohën atë dhe të ngjashmit me të. Edhe pse të pakët në numër, ata kanë mbetur të kujtesën tonë, si etalon i policit të ndershëm dhe i mirditorit hallexhi. Me atë polic, po edhe me ca të tjerë, ruajta raporte mirëkuptimi, me sa mund të ketë të tilla, mes xhelatit dhe viktimës. Dua të them, se policë si ai, ishin të rrallë; ata kryenin detyrën pa abuzuar, dinin të ndanin ligjin nga teprimet. Gjithsesi në kampin e Spaçit, në zonën e dytë, kam patur rast të njoh dhe më pas, një të tillë.
Mbas dy vjetësh, në minierat e piritit, fati do më piqte me një tjetër Mark. Kur komandanti i kampit Çelo Arrëza, e urdhëroi të lidhte një plak që e ndëshkonin për mosrealizim norme, Mark “gjigandi”, iu kthye me fjalët që rrallë ndonjë xhelat i ka nxjerrë nga goja: “Or shoq, a don me e vra?! E vras me kobure, po sun e lidh një burr të pa armatosun, për ma tepri, të vjetën”! Dhe kur komandanti i shfreu: “Të urdhëroj!” Ai ja ktheu: “Or shoq, kafsha lidhet, burri vritet!”
Por kur të vijë radha, do flas për Mark “gjigantin”. Sapo i shpranguar kapërceva pragun, u ç’tensionova dhe u plandosa në këndin ku më shpunë këmbët. Ishte hera e parë që provoja qelitë e kampit. S’e kisha idenë ç’përfaqësonin ato. Godina e spostuar në skajin më verior, larg kapanonëve të fjetjes, nën karakollin e rojës, ish nga cepat më ideal, për tortura të fshehta. Edhe të klithje, edhe të vije kujën, askush s’të dëgjonte, veç ushtarit me automatik, që do ndihej i lumtur të qëllonte mbi këdo të dënuar politik, për më tepër, gëzohej edhe një dekorate dhe lejes pesëmbëdhjetë ditorëshe.
Gjatë hetuesisë më kishin ndërruar disa qeli, por fundja, të tëra ishin pjesë e së njëjtës godinë, pavarësisht se ishin instaluar në pjesën fundore, në bodrumet me lagështirë. Kur bëra krahasimin mes kësaj munxe dhe atyre të hetuesisë, m’u dukën lule birucat e Shkodrës. Më një sy të shpejtë, ambienti këtu m’u duk tmerr e, kaluar tmerrit. Sido që këto do t’iu përkisnin ditëve në vijim, ato çaste iu gëzova të paktës: “Shyqyr o Zot që më ruajte nga ndëshkimi dhe gjymtimi fizik”!
I kruspullosur në kënd, përsërita edhe njëherë: “Të falem o Zot i Madh”! dhe u shkreha, si një ngrehinë akulli nën zhegun e korrikut. – “Zoti ndih të ndershmit e besimtarët”! – ushtoi një zë tenori, që çau tej e përtej soletën e betontë. Bash atë çast kuptova, se s’isha i vetëm në qeli, një hije lëvizte tej e ndanë tretësirës. M’u desh pak të më ambientoheshin sytë me terrin, që të shquaja një burrë të moshuar, që shëmbëllente me ca karikatura groteske të revistës “HOSTENI”; kokëmadh me një qafë të thatë, mbi një trup tepër të dobët. Aq i hequr ish ai, sa ta thoshte mendja, se shpirti i rronte në eter.
E shihja për herë të parë këtë fytyrë. Në ecejake e sipër, më hodhi sytë, si për të më vënë mbi kandar e, në heshtje vijoi varavingat përgjatë qelisë. Teshat më kullonin ujë, vendi ku u ula, shpejt u shndërrua në pellgaçe. Llurba që kish rrjedhur mbi dysheme nga opingat e përbaltura, kish lenë një vazhdë argjile të murrme, përzier me shtrepa gjaku. Po më kërcëllinin dhëmbët. Nga këndi ku isha strukur, falenderova me vete bashkëqeliasin që s’po më shqetësonte me muhabete të kota. Po s’kaloi gjatë e dy zëra të njëkohshëm çanë terrin: – “Kush je ti”? – pyeti i pari. – “Kë ke rraf”? – i dyti. I dëgjoja qartë, ndjeva edhe frymëmarrjet e tyre, si t’i kisha pas kurrizit, por me gjithë ngulmimin për të shquar në gjysëmterr, s’arrita të dalloja tjetër njeri, veç karikaturës që bareste kokë-rrëzuar.
Shpejt e kuptova, s’kisha nga t’ua shihja fytyrat, sepse flisnin nga qelia ngjitur dhe në mes, na ndante pareti i betontë e dyert e hekurta të siguruara me dryna të mëdhenj. E mora me mënd, ata kishin ndjekur bisedën mes meje dhe Mark “mustakuqit”, kishin dëgjuar se kish ndodhur një sherr dhe se viktima ish një person negativ, por pyesnin ta saktësonin nga goja ime. Iu tregova shkurt ç’më kishte ngjarë dhe cili isha. Pa mbaruar ende fjalën, fqinjët e panjohur më përgëzuan. Të ngazëllyen shpërthyen në lëvdata, urime dhe premtime. – “Veçse tash hap sytë, ke m’i pas hije, në shpinë”! – më ushtoi sërishmi, zëri i fuqishëm që bëri të kumbonte tavanin e qelisë. Ky ton i lartë tersi, më shtangu. S’mund ta besoja se ky tip karikature, i dobët dhe i ronitur, të kish këtë zë të jashtëzakonshëm. Pastaj kur jehona vazhdoi edhe mbasi ai heshti, habia m’u shumëfishua.
Interesant, nga ky gurmaz i thatë e i hollë, gjithë damarë e deje, që shquheshin qartë edhe këtu në gjysmë-terr, të dalë ky zë i trashë, po çuditërisht i butë?! – “Duhet burni e madhe, m’u përballë me djallin”! – shtoi përsëdyti me të njëjtin ton. – “Janë të mbrapshtë k’ta, or mik”! – theksoi, në dialekt malësori. Më hynë dridhmat në zemër, dhëmbët që fërkoheshin me njëri tjetrin, nxirrnin kërkëllima. S’isha i aftë ta shterja këtë zhurmë. Tringëllima e nofullave, duket i tërhoqi vëmendjen bashkëqeliasit sepse m’u avit pranë dhe më kqyri me ngulm nga lartë poshtë. – “A po mbërdhin, a”? – “Po, shumë”! – “Po ti kënke ba qull, or burr! Kulloke ujë, si me t’pas qit prej posit”! – shtoi, kur pa pellgun poshtë meje.
– “Ç’të bëj, më mbajtën pas shtyllës për katër orë”! – ia ktheva. – “Dhe sot kan rrudh qiejt, lavd i kjoftë të Madhit Zot”! – “Po, qe qamet i madh”! – pohova mes drithërimave. – “Ani, baj gajret! Pas pak, kanë me ardh me na qit për nevoja personale dhe kan me na shti ene bataniet”. – “Do edhe shumë”? – “Dreqi e blen mendjen e tyne”! – bëri nja dy ec-e-jake, pastaj shtoi: – “Po deri at’her, duhet me lujt! Mos rrin galuc, he burr, se ke me ngri krejt! ajd, çohu tash, e mate qelën me turr, m’u nxef nji fije”! U çova me përtesë. Nisa t’i vija rreth qelisë. Në fillim ngadalë, pastaj ë shpejt dhe më pas, me vrap.
Plaku u ngul në mes, si një trajner që stërvit atletin e tij, ndërsa unë, sillesha në këtë minifushë me përmasa mikroskopike. Porse ky lëm, s’ishte ndonjë shesh rrumbullak, po një hapësirë drejtkëndëshe, prej dhjetë këmbë gjatësi dhe gjashtë gjerësi dhe për rrumbullak, s’kish ndonjë copë hu të ngulur midis, po një qenie të gjallë. Renda për disa minuta rreth këtij limiti. Shumë shpejt i ndjeva efektet, këmbët zunë pozicionet e tyre dhe s’kërkëllinin më si më parë. Por teshat e lagura vazhdonin të rridhnin ende dhe të më peshonin rëndë mbi trup. Dukej, pambuku mbushës ish tejngopur përtej kapacitetit të tij thithës, ndaj teprinë e nxirrte në formë rrjedhe.
Tashmë i ngrohur disi, teshat m’u dukën barrë, ndaj e hoqa peliçen dhe e flaka te dera. – “Kënke qull, or djalë, duhet m’i shtrydh teshat, nji për nji! Hiqi ene opingat e kalcet e leshit, se kan me t’kallë plevitën”! – urdhëroi me ton të lartë trajneri kokëmadh, me pamje si të Mentorit. Çuditërisht çdo fjalë që nxirrte nga goja, dukej urdhëruese, mbase për shkak të atij toni dhe të asaj pamje, ngjasonte me Mentorin e lashtësisë. U zhvesha pa fjalë. Hoqa xhaketën prej doku, zhvesha pantallonat e çorapet e leshta. Mbeta këmbëzbathur, vetëm në benevrekë dhe në bluzë. – “Hiqi dhe ato”! – urdhëroi Mentori.
Ndjeva turp, më mungonte kuraja të zhvishesha para një të huaji, aq më tepër një plaku flokëbardhë, që pas çdo fjale të impononte respekt. Por vetullat e rëna të Mentorit, s’të linin hapësirë. U binda, zhvata bluzën e leshtë që më ish ngjitur pas shtatit por,… m’u lëndua klavikula. Një dhimbje therëse më sëmboi në zemër, një ofshamë e thekur më shpëtoi nga buzët: – “Oh, o-o-oh”! – rënkova. Sado u përpoqa ta platitja, s’m’a mbajtën dhëmbët, sepse u drithëruan dhe klithma doli pavullnetshëm.
– “Hajd, nepi or burr, mos ki marre, se meshkuj jena! – u rrek të më jepte zemër plaku, që pasthirrmën time, e kish marë si shenjë turpi. – “Për ma tepri, ti je i lagun ligsht, t’duhet m’u tha! Po njitu s’kena ku, ndaj duhet m’i shtrydh fort”! – shtoi me tonin e lartë. Kur vuri re hezitimin, u shty më tej: “S’kalohet tan nata e lume, t’u u dridh, or djalë”! Me sforco mbinjerëzore, e hoqa edhe këmishën prej pupuline të ashpër, mbeta në kanatjerë dhe në benevrekë. – “Hiqe dhe atë”! – Mentori, shënjoi kanatieren. – “Njitu ke m’i shtrydh”! – me gishtin tregues më bëri shenjë drejt derës së hekurt. – “A e shef nji kët hallkën, futi e rrotulloj me forcë”!
U avita te dera, gati në mes pashë një tip dorëze prej profili të rrumbullakët, rreth njëzet centimetër e gjatë dhe sa të nxinte dorën, e gjerë. Dukej, ustai e kish salduar enkas, për raste të tilla. Mbase ai saldator, do ketë qenë padyshim ndonjë i dënuar i vjetër, me përvojë të gjatë në biruca. “Mbase e ka ngjitur atë vjegëz aty, për t’iu gjindur heshturazi bashkëvuajtësve apo, edhe vetes së vet”?! Ky mendim më shkoi ndërmend, atë çast kur futa kanatjerën për ta shtrydhur. E mbështolla tura rreth dorëzës së hekurt por sapo i dhashë forcë për ta rrotulluar, pavetëdijshëm më doli nga fyti një klithmë e mprehtë.
Dhimbja e klavikulës nga sipër supit, e shumëfishuar u shpërngul në zemër. Më erdhi qelia vërdallë, si të më kishin lidhur në epiqendrën e një fuge vërtitëse dhe fuga rrotullohej me shpejtësi skëterre, e më përplasi pa ndjenja, përdhe. Sot s’jam në gjendje të kujtoj, ç’ndodhi më pas, veçse kur fitova vetëdijen, ndjeva se po më fërkonin me një shtupë. Kur u ndërgjegjësova, plaku më bëri shenjë të heshtja; ndërkohë vazhdoi fërkimin mbi klavikulën e lënduar. Sikur u lehtësova disi, tashmë dhimbja më dukej më e suportueshme. – “Të paskan sakatue katilët, po lavdi t’shenjtës Mari, s’paske thymje”! – tha, si të fliste me vete. – “Ene n’kyçe, t’rrjedhka gjak”!
Unë e dëgjova, por qëndrova sy pulitur sepse, sikur më lehtësonte fërkimi mjeshtëror i atyre duarve kockore. Mbase kjo ndjesi përftohej edhe për efekt të dashamirësisë që rrezatonte ajo fytyrë e rreptë. – “Kënke i dërmum, or burr, duhet m’u kurue”! – dhe gishtat mjeshtëror kalonin kujdesshëm nga eshtrat e lënduara në kyçet e përgjakur. – “S’e di si jam katandisur, po më lidhën keq”! – ja ktheva unë. – “Duket. Po njitu jena n’izolim or bir, e s’ka kush m’u kujdes”! – shtoi me merak atëror. – “Duhet me iu nënshtrue një terapie strikte”! – tashma po fliste si mjek. – “E kjo asht e mundshme, ene njitu ku jena! E more vesh”?
S’dita si ta merrja, si urdhër Mentori apo, merak prindi? S’isha në gjendje të bëja dallimin. Ato çaste ai i përngjiste edhe xherahut, kur i jep këshilla pacientit, edhe atit të merakosur. Qoftë fjala e goditur, qoftë kompetenca profesionale, s’i linin gjë mangët, as atit, as mjekut. – “Më fal! – e ndërpreva. – Mos jeni gjë mjek, ju”? – “Jo, s’jam mjek, po prift! Prift katolik”! – precizoi më tej. – “Si ju quajnë”? – “Dom Mark Hasi”, më thonë! – “Ah-ah-h-h”! – e ndërpreva me habi, sepse vërtetë i kisha dëgjuar emrin këtij prifti stoik, por askush s’më kish folur për aftësitë e veçanta në mjekësi. – “Po ç’randsi ka, he burr, tash ti ke ma s’tepri nevojë për mjek, e un diça marr vesh nga mjeksia. Në kto kushte do bajm sa t’mundim”!
Ai tërhoqi nga shqegëza kanatieren time të njomë, që varej si mustaf plënci dhe e shqeu në copëra. Me shiritin që përftoi, nisi masazhin nga sipër supit, e kaloi nën sqetull dhe mandej edhe një herë rreth e rreth gjoksit, ku e pleksi me sa mundi. Më kish fashuar ustallëkçe, sepse fill pas kësaj, u ndjeva shumë më ndryshe. Tashmë dhimbja ekzistonte, po më e lehtë, më e durueshme, më e ëmbël, nëse mund të shprehesha kështu. Mbase ndjesia e mirësisë, yshti në tru mendimin, se dikush po kujdesej për mua edhe aty, në fund të FERRIT.
“Zoti qenka i Madh, deri sa më nxori në rrugë këtë prift të uruar”, – ndërsa me gojë i thashë: – “Të falemnderoj për përkujdesjen, Dom Mark”! “Bajm’ sa t’mundena”! – ma ktheu modest. – “Ma hoqe dhimbjen! Ti qënke shënjt”! – “Jam ushtar i Jesu Krishtit”! – “Pa diskutim, do ta shpërblej një ditë”! – “Ani he burr, njitu ku na kan’ shti, gjithkush do ta bënte kët, për gjithkënd! Vet jam prift e, kam detyra shpirtërore, mirëpo na zuni”! – sërish me modesti të tepruar. Punën që s’munda ta kryeja unë, domethënë shtrydhjen e teshave të qullura, e përfundoi prifti. Pellgu i ujit përfund derës, u zmadhua.
Teshat u shtrydhën, po llurba e argjiles do përthahej mbi to sepse, s’kishe ku t’i shkundje, jo më t’i laje e, t’i ndehje të thaheshin. Kish kaluar mbi një orë nga koha që më ndrynë aty, kur nga jashtë qelisë, u ndjenë kërcitjet e llozit. Hapën derën. Nën dritën që derdhte prozhektori nga lartësia e karakollit, pashë në hajat dy policë dhe një të burgosur. I dënuari po më shihte i përqendruar. Më këqyrte në kokërdhok të syrit, sikur diç donte të më kumtonte.
Ndihmës kuzhinierin e kampit, e njihja vetëm për fytyrë, e shihja sa herë vija të merrja garuzhdën e supës, por asgjë më tepër. Zakonisht, me personat e punësuar në prapavijë dhe veçanërisht në kuzhinë, s’para afrohesha, ngaqë hallku flisnin keq dhe opinioni i shihte me sy jo të mirë, përgjithësisht i konsideronin spiunë e bashkëpunëtorë të operativit apo, thjeshtë servilë të kryetarit të zyrës teknike. Kur merrja gjellën, s’këmbeja muhabete me ta, po mbaja radhën te kazani, zgjasja tasin kur afrohesha dhe e tërhiqja, sapo më hidhnin racionin e supës, pastaj largohesha ta gjerbja ku të më zinte, o te krevati, o në ndonjë rrëzë.
Asnjëherë s’isha kthyer për një garuzhde plus edhe pse uria më gërryente zorrët. Më kishin mëkuar me idenë, se që të ruaje të paprekur dinjitetin dhe të gëzoje integritet, s’duhej të riktheheshe së dyti te kazani. Ndërkohë, në kamp njoha shumë të uritur, që u ish bërë zakon të qëndronin rreth e rrotull kuzhinës, në pritje të një porcioni të dytë, nga kjo zhizhitë e pështirë që mbetej në fund të kazanit apo, të qëmtonin zgëqeve për ndonjë krodhë bukë të flakur. Këta të burgosurit pa ndihma, pa familje ose, të braktisurit nga të afërmit, kërkonin të mbijetonin. Megjithëse rikthimi te kazani shihej si fyerje, këta mjeranë të uritur, e kishin ngrënë turpin me bukë sepse, vetëm në këtë mënyrë mund të siguronin ekzistencën.
Ndihmës kuzhinieri kish vënë tenxheren e zezë, mbi një bankë dhoge. pri saj, një trastë e madhe bezeje e pistë që s’i dallohej ngjyra origjinale. Prifti iu afrua bangës me tas në dorë, priti t’i hidhnin garruzhden e lëtyrës dhe u rikthye në qeli. E la përdhë dhe mori për nga nevojtorja që të kryente nevojat personale. Njëri nga policët, seç i pëshpëriti shoqit, që s’m’a kapi veshi sepse ende fërgëlloja; pastaj tjetri u spostua në skajin fundor të birucës, për të mbajtur në vëzhgim banjon.
– “Or tëj, a mbrend keni pshurr, a”?! – pyeti i çuditur polici, kur në gjolin pranë derës, iu laturisën çizmet lustrina. – “Ç’a tan ky uj, bre? Or tëj, a don m’e marr gjellën”! – m’u kthye mua, me gishtin shtrirë nga ndihmës kuzhinieri: – “Hajd, pra, luj”! – “Nuk kam me se”! – dhe duarbosh ndalova në prag të qelisë. – “Eja, t’i kam sjellë unë”! – u hodh i dënuari dhe si zgjidhi ushkurin e trastës, nxori një tas e diçka tjetër, që s’munda ta shihja, ngaqë polici me trup, ma kish zënë rrezen.
– “Shpejt or tëj, s’kena nge me t’prit ty”! – u hodh tjetri, nga këndi ku vëzhgonte. Hodha krahëve peliçen që ende kullonte dhe iu afrova. Te këmbët e tyre dergjej një pako e mbledhur me letër çimento. – “Merri, janë të tuat”! – ndihmës kuzhinieri me njërën dorë më zgjati trastën dhe plaçkat e paketuara, ndërsa me tjetën një tas alumini, mbushur me supë. – “Ç’je tuj i dhan, or tëj? Ç’asht, q’ajo strajcë”? – u hodh polici që vigjilonte në këndin e qelisë. – “Asgjë, enët dhe batanijet e tij”! – ndërsa fliste, i dënuari u zverdh e, vjedhurazi i hodhi policit tjetër, një vështrim të shpejtë.
Diçka nuhata, ky shikim-rrufe, nënkuptonte një konspiracion, ndaj se zgjata, po i rrëmbeva trastën nga duart dhe bëra për nga dera. – “Prit, or tëj, du me i pa vet”! – “Lëne or Preng, i kam kontrollue veta”! – ia ndërpreu zellin polici tjetër. – “Hajd pra, luj, se na thau era njitu”! – m’u ngrefos mua. – “Ç’soj robit paske ken, or burr, ke tash nji jetë me kët zanat e ke mbet fyll”! – cyti ndihmës kuzhinierin. Me ato që më dhanë, u ktheva në qoshen time. – “Or çun, s’je tuj shku n’hale njitash, apo don m’e gdhi, deri nesri nade? A po më ndin, or tëj”? – m’u drejtua polic Prenga.
Ky urdhër më solli në vete. U kujtova se s’kisha dalë jashtë, qysh para se të më lidhnin. – “Si udhëron”! – ja ktheva shkurt dhe iu drejtova banjos pas birucës. Ndërkohë, Dom Marku që kish mbaruar punë para meje, mori batanijet nga bankina dhe një fshesë degash shqope, e nisi të shtynte ujin e mbledhur jashtë pragut. Mbaroi dhe hyri brenda, mbas tij u ktheva edhe unë. Policët na mbyllën derën me lloz e kyç dhe iu drejtuan birucës fqinje.
Kalova një ditë të ngjeshur, me ngjarje që pasuan njëra tjetrën. Në një segment pak orësh, m’u desh të përjetoja disa faza: në fillim përplasja me pederastin dhe arritja në kafshëri; pastaj hutimi total nga ngjarja që as më kish shkuar kurrë në mënd se mund të ndodhte, domethënë të shndërrohesha nga viktimë në vrasës me vetëdije; mandej kryqëzimi me tel bari, për mbi katër orë, pas shtyllës në Golgotë, në të ftohtin e akullt dhe shiun e pareshtur; në fund një polic solidar që s’më lidhi me gjermanka dhe ky prift i bekuar, që m’u gjend në çastin më kritik; tani një i dënuar që pak më parë, e kisha parë si të padenjë për t’i folur dhe sërishmi, një tjetër polic solidar! Tërë këto, ishin shumë për një ditë!
Gjithsesi zorrët që po më kërcisnin, më kthyen në realitetin e hidhur. E rrëmbeva tasin me supën lëtyrë dhe e kullufita me një frymë. Rrotat e preshit, sa s’më zunë fyçkën, por më ngrohnin barkun. U plasa përtokë. Po fërgëlloja. Peliçja e lagur që kisha krahëve, më futi cërrmën. Mjaftuan pesë minutat në cingërimë, të më riktheheshin dridhmat, dhëmbët kërcëllinin më zi se më parë. Zemra më përpëlitej në gji, si zog i fryrë. Prifti kur pa se po dridhesha, më urdhëroi: – “Hidhe mënjanë at peliçe t’lagun! Hape strajcën dhe merr nji batanije e hudhe krahëve”!
S’prita të ma përsëritnin së dyti, sytë gjetën trastën e pistë në këndin më errët. Me duart që më fërgëllonin, zgjidha ushkurin e trastës dhe mbasi e zgjerova me gishta, e ktheva përmbys, e shkunda të rrëzoja sendet që ishin brenda. Po ishin të ngjeshura fort e s’po binin, ndaj futa dorën, pa një cep dhe e tërhoqa. Kur i nxora, në njërën dorë më mbeti një rrotullame lidhur model ushtarësh, me spango, ndërsa në tjetrën, strajca e pistë. U përpoqa të shprishja nyjen e korkolepsur. Me apo pa qellim, nyja ishte shtërngur tej mase, aq sa edhe me dhëmbë s’arrita ta shkokolepsja. Më ndihmoi prifti, së fundi ja dolëm. Zura cepin e një cohe të ashpër dhe vërtita mbi shpatulla. Rrotulla u zgjatua mbi dysheme dhe një shuk me rroba të tjera, u shpërndanë para këmbëve tona.
Prifti i ngriti një e nga një; ishin ca ndërresa të brendshme, mes tyre nga doli një xhamadan dhe një palë qillota shajaku, një bluzë leshi me fill të trashë, një palë çorape, po të së njëjtës dorë dhe një tjetër pako më e vogël, mbështjellë me letër çimento. Jashtë zërat qenë shuar, policët kishim përfunduar ritualin edhe me të )luarit e birucës fqinje dhe ishin larguar.
– “Paske pas miq florinit, vishu njitash”! – urdhëroi dhe njëherësh sikur përgëzoi Mentori. I nemitur ende nga e papritura që po më shihnin sytë, mekanikisht dha rrëzë derës peliçen e qullur; mora një këmishë, e vesha, mbi të një bluzë të leshtë dhe mbi të ende, një xhamadan me kopsa teli. Zgjidha mandej ushkurin e benevrekëve të lagura dhe vesha të thatat, mbi to pantallonat qillota prej shajaku dhe së fundi, çorapet e leshta.
I ngrohti m’u shpërnda në gjithë trupin, nga periferia depërtoi në brendësi, gjaku nisi të më ziente ndër deje dhe zemra zuri vend. Ç’kënaqisi ndjeva atë çast, m’u rehatua xhani! Kish triumfuar jeta! Shvoshkëm pakon prej letre; brenda dy racione buke të ndara për së gjati. “O Zot, bukë! Dy porcione ditore të një punëtori”! S’po iu besoja syve. Dikush kish hequr dorë vullnetarisht për hatrin tim, nga ushqimi i dy ditëve! Të tjerët kishin prishur terezinë, kishin privuar veten nga rrobat e shtatit! Por dikush kish rrezikuar edhe më tepër, duke marrë përsipër transportin, deri këtu në vrimën e miut! Memorie.al/ Nga Shkëlqim Abazi
