Lolita Baholli/ Alberto Pincherle, apo njohur ndryshe me emrin e artit Alberto Moravia, ka lindur në nëntor të vitit 1907 në Romë dhe ka jetuar deri në vitin 1990, në moshën 82 vjeçare. Profesioni i tij ka qenë novelist, gazetar, dramaturg, esseist, kritik i filmit.
Romanet e tij eksploruan çështje të seksualitetit modern, tjetërsimit shoqëror dhe ekzistencializmit. Pas një serë përvojash në publicistikë dhe në prozën e shkurtër, më 1929 u botua romani shumë i suksesshëm Indiferentët, që u pasua nga njeri dhjetëvjeçar në tjetrin nga mjaft romane e vëllime me tregime, drama e përmbledhje eseistike. Ndër veprat e tij me të njohura përmenden, Çoçarja, Romana, Agostino, Burri qe këqyr, Mosbindja, Dashuria bashkëshortore, Percmimi, Merzia, Porojsa, Unë dhe ai, Jeta shpirtërore, etj. Moravia vuri në dukje se faktet më të rëndësishme të jetës së tij kishin qenë sëmundja e tij, një infeksion tuberkular i eshtrave që e mbylli atë në një shtrat për pesë vjet dhe fashizmi, sepse të dy ata shkaktuan që ai të vuante dhe të bënte gjëra që përndryshe nuk do t’i kishte bërë . “Është ajo që ne jemi të detyruar të bëjmë që formon karakterin tonë, jo atë që ne bëjmë me vullnetin tonë të lirë.”
Moravia ishte një ateist. Shkrimi i tij u shënua nga stili i tij faktik, i ftohtë, i saktë, duke përshkruar shpesh dashakeqësinë e borgjezisë. Ishte rrënjosur në traditën e narracionit të shekullit XIX, mbështetur nga vetëdija e lartë sociale dhe kulturore. Moravia besonte se shkrimtarët duhet, nëse ata do të përfaqësonin realitetin, “të marrin një pozicion moral, një qëndrim të konceptuar qartë politik, shoqëror dhe filozofik”, por edhe se, në fund të fundit, “Një shkrimtar mbijeton përkundër bindjeve të tij”. Në vitet 1959 dhe 1962 Moravia ishte president i, shoqata e shkrimtarëve në të gjithë botën “PEN International”.
Një mesazh për shoqërinë moderne të konsumit.
Alberto Moravia konsiderohet një prej shkrimtarëve më të mëdhenj italianë të shekullit XX.
Përçmimi” është një vepër e shkëlqyer dhe trazuese e njërit prej mjeshtrave revolucionarë të letërsisë moderne europiane. Të gjitha cilësitë për të cilat është i njohur Moravia – qartësia e ftohtë shprehëse, vëmendja e tij fine ndaj kompleksitetit psikologjik, hapja e tij ende befasuese ndaj seksit – shfaqen qartazi në historinë e kësaj martese të dështuar të trajtuar në këtë libër. “Përçmimi” është një ekzaminim i pamëshirshëm i dëshpërimit dhe i vetëmashtrimit në zbrazëtinë emocionale të shoqërisë moderne të konsumit.
I pasur në thelb dhe me kuptime të thella… një arritje e rrallë.
Heronjtë e Moravia-s kërkojnë lumturinë personale, por shkrimtari i shpie thuajse gjithnjë drejt humnerës, ky është shkatërrimi i iluzioneve mbi mundësinë e lumturisë njerëzore. Ndoshta kjo shfaqet më qartë se kurrë në një prej veprave më të mira të Moravia-s, në romanin “Përçmimi”.
Në një Romë borgjeze të viteve ‘50, Rikardo (personazhi kryesor) rrëfen se si ndryshojnë ndjenjat e të shoqes ndaj tij, kur në skenë futet bota e kinemasë, e karrierës dhe suksesit.
Në krye, ato zbehen dalëngadalë derisa mbërrijnë në atë përçmim të dhembshëm, që ngjan i pakuptueshëm qoftë në sytë e protagonistit, qoftë në ata të lexuesit.
Sepse pikërisht përçmimi, i prekshëm në dialogët mes çiftit, kthehet në personazh dhe do të ndryshojë rolet e protagonistëve, madje do të bëhet ai vetë protagonist, motor prej të cilit lind çdo veprim dhe reagim i tyre.
Romani “Përçmimi” pasqyron kaq bukur botën e borgjezisë italiane të shekullit të kaluar. Rikardo Molteni është dramaturg në profesion, por për shkak të shtrëngesave ekonomike të familjes është i detyruar të punojë si skenarist kinematografik, ndërsa e shoqja, Emilia, ish-daktilografiste, është e dashuruar pas zotërimit të një shtëpie. Rikardo rrëfen se si ndryshojnë ndjenjat e së shoqes ndaj tij, kur në skenë futet bota e kinemasë, e karrierës dhe suksesit. Dashuria e tyre do të zvjerdhet e do të arrijë deri në përçmim. Pikërisht ky përçmim do të shndërrohet në protagonist, motor prej të cilit lind çdo veprim dhe reagim i çiftit.
Ja si e përshkruan autori percmin e sa në këtë paragraf:
“– Po pse më përçmon?
– Po pra, të përçmoj, – briti ajo befas, – sepse kështu je gatuar dhe sado të përpiqesh, s’ke për të ndryshuar.
– Po pse, si jam gatuar?
– Ashtu si je gatuar, s’e di, mbase e di ti… di vetëm që s’je gatuar si burrë, nuk sillesh si burrë.
Edhe njëherë më la pa fjalë kontrasti mes përgjigjes pa dorashka dhe sinqeritetit të ndjenjës që lexohej në fjalët e saj dhe karakterit të përgjithshëm, thuajse të rëndomtë, të vetë fjalëve.
– Po çfarë do të thotë të jesh burrë? – pyeta me një inat përzier me ironi, – s’e kupton që s’do të thotë asgjë?
– Hajt se e di shumë mirë ti.”
Miti i “Odisesë” dhe kthimi i Uliksit në shtëpi do të shndërrohet në një përballje dhe analize të hollë mes qytetarisë dhe barbarizmit, mes normave të nderit dhe njeriut modern. Duke e lexuar këtë roman të vjen ndërmend Penelopa dhe kthimi i Uliksit; pasi i tregon që i ka qëndruar besnike, i jep të kuptojë që kjo besnikëri nuk do të thotë dashuri, por vetëm dinjitet. Mirëpo, ajo do ta dashurojë sërish, vetëm me një kusht: që ai të vrasë mëtuesit.
Ja si e përshkruan autori:
“…gjithçka varet nga psikologjia, pa psikologji, s’kemi karaktere, pa karaktere, s’kemi subjekt… Tani, cila është psikologjia e Uliksit dhe e Penelopës?… Ja pra: Penelopa është gruaja tradicionale e Greqisë arkaike, feudale, aristokrate: e virtytshme, fisnike, kryelartë, besimtare, amvisë e mirë, nënë e mirë, bashkëshorte e mirë… Kurse Uliksi u paraprin karaktereve të Greqisë më të vonshme, atë të sofistëve dhe të filozofëve… Uliksi është njeri pa paragjykime dhe, po të dalë nevoja, edhe pa skrupuj, i mprehtë, i arsyeshëm, i zgjuar, jofetar, skeptik, ndonjëherë edhe cinik”.
Uliksi, siç e dimë, nuk është as gjakatar, as hakmarrës, ndoshta do të parapëlqente t’i dëbonte mëtuesit, si me thënë, me të mirë, me anë të bindje. Por ky është rasti vendimtar. Uliksi e di mirë se nga vrasja e mëtuesve, varet respekti i Penelopës dhe rrjedhimisht edhe dashuria e saj. Pra, ai i vret mëtuesit. Atëherë dhe vetëm atëherë Penelopa rresht së përçmuari dhe e dashuron serish. Kësisoj, Uliksi dhe Penelopa dashurohen përsëri, pas shumë vjetësh ndarjeje dhe kremtojnë dasmën e tyre të vërtetë, dasmën e tyre të gjakut edhe Joyce-i e ka interpretuar “Odisenë” në një këndvështrim modern ashtu si Moravia dhe në modernizimin, ose përshtatjen a përdhosjen që i bëri, shkoi shumë më larg. E ktheu Uliksin në brinar, onanist, dembel, të padobishëm, të paaftë; dhe Penelopën në një lavire me nam. Circja e viziton në një bordel, dhe kthimi në Itakë është kthimi në shtëpi, natën vonë, nëpër rrugët e Dublinit, jo pa një ndalesë për të pshurrur në një qoshe por të paktën, Joyce-i pati kujdesin që ta linte mënjanë Mesdheun, detin, diellin, qiellin, tokat e pa eksploruara të antikitetit. Gjithçka e vendosi nëpër rrugët e përbaltura të një qyteti verior, nëpër taverna, nëpër bordele, në dhoma gjumi, në nevojtore. S’kishte as diell, as det, as qiell. gjithçka moderne, ose më mirë të them gjithçka e rrëgjuar, e përdhosur.
Ai nismëtari i romanit borgjez, përmes të cilit, si mjeshtër i mprehtësisë, thjeshtësisë dhe elegancës stilistike, ka eksploruar pa fund temat e të huazimit shoqëror, duke nxjerrë në pah hipokrizinë, materializmin dhe varfërinë morale të epokës së tij. Në këtë kuptim, puna e tij të shpie në forma realizmi të pasura me kthjelltësi racionale, krizën ekzistenciale të borgjezisë që ka përshkuar vitet e fashizmit dhe të pasluftës, duke gërshetuar vazhdimisht subjektivitetin me objektivitetin. Jetojmë në një shoqëri që e konsideron vetëvlerësimin si një provë të mirëqenies, megjithatë nuk duam të kemi një marrëdhënie të ngushtë me këta persona të admirueshëm, që bartin këtë cilësi. Ne i shohim konvencionet morale dhe sociale si pengesa të lirisë personale, por nga ana tjetër, frikësohemi kur dikush shkëputet nga turma dhe kultivon zakone “të çuditshme”. Besojmë që secili ka “zërin” e vet unik dhe, para së gjithash, është krijues, por e shohim plot dyshim dhe mosbesim (në rastin më të mirë) këdo që përdor një nga metodat më të qëndrueshme të zhvillimit të aftësisë krijuese: të qenit vetmitar. Mendojmë se jemi qenie unike, të veçanta dhe e meritojmë lumturinë, por tmerrohemi nga vetmia. Pohojmë se liria personale dhe autonomia janë të drejta dhe të mira, mirëpo e konsiderojmë “të trishtuar, të çmendur ose të keq” këdo që e ushtron këtë liri në mënyrë autonome.” Ashtu dhe Rikardo mbetet i vetëm pas gjithë pështjellimeve që sjell jeta e tij e shthurur duke u kthyer në një bumerang të sjelljeve të tij me të shoqen Emilian. Ky roman tregon për një mbrapshti që nuk e di në do të ndodhë, të shkakton trazirë, sepse mbi të gjitha, shpreson deri në fund që të mos jetë e vërtetë; por kur e di që kjo mbrapshti është e sigurt, përkundrazi, zhytesh për ca kohë në një qetësi të poshtër.
Një nga shprehjet më të bukura në këtë roman është:
“Lumturinë më të madhe njeriu e ndien atëherë kur s’është i vetëdijshëm për të”.
NDIQE LIVE "PANORAMA TV" © Panorama.al
