Taisa Pisha (Batkina)
Publikohet historia e panjohur të ruses Taisa Batkina (Pisha), me origjinë nga Tula e Rusisë, fëmija e tretë e një familje shumë të varfër fshatare, e cila mbeti jetim që në moshë fare të vogël, pasi i ati humbi jetën gjatë punës në një nga galeritë e qymyrgurit që ndodheshin në rrethinat e Tula-s, ku ai punonte si minator, (pak kohë pasi i kishte shpëtuar arrestimit, i akuzuar për “mbështetje të armiqve të popullit”) dhe ajo u rrit me vështirësi të mëdha ekonomike, pasi qyteti i tyre vazhdonte të ishte nën bombardimin e forcave gjermane, që kishin arritur deri në afërsi të Kurskut. Diplomimi i Taisës në fakultetin e Kimisë, pranë Universitetit ‘Lomonosov’ të Moskës, ku ajo u njoh dhe u martua me studentin shqiptar, Gaqo Pisha, me origjinë nga qyteti i Korçës, i cili asokohe studionte në fakultetin e Filozofisë së Moskës dhe të dy së bashku në vitin 1957, u kthyen në Shqipëri, bashkë me djalin e vogël të porsalindur, Sasha, ku filluan jetën në qytetin e Tiranës, Taisa u emërua si pedagoge e Kimisë në Universitetin Shtetëror të Tiranës, ndërsa Gaqo, në katedrën e marksizëm-leninizmit, ku ata punuan deri në vitin 1976, kur Sigurimi i Shtetit me akuza të montuara, e arrestoi Taisa Batkin, duke e akuzuar si “agjente të KGB-së sovjetike” dhe e dënoi me dhjetë vite burg politik, të cilat ajo i vuajti në “Burgun e grave” në Qytetin “Stalin”, nga ku u lirua në vitin 1986, ndërkohë që bashkëshorti, Gaqo Pisha, kishte ndëruar jetë në vitin 1983, nga një sëmundje e rëndë. Historia tragjike e Taisa Batkina (Pisha), nëpër kampet dhe burgjet çnjerëzore të regjimit komunist të Enver Hoxhës, ku ajo kaloi një dekadë të jetës së saj, së bashku me shumë bashkatdhetarë nga ish-Bashkimi Sovjetik, apo vende të tjera të Evropës Lindore, vjen nëpërmjet kujtimeve të saja, të botuara në një libër me titull “Shpresuam dhe mbijetuam”, kujtime të cilat, i biri i saj, Aleksandër Pisha, ia ka ofruar me dashamirësi për botim, Memorie.al
I’a kushtoj kujtimit të ndritshëm të bashkëshortit ti, GAQO PISHA
Ky është libër kujtimesh. Në të dua të rrëfej për jetën time dhe të shoqeve të mia, grave sovjetike, që provuan burgun për disa vite vetëm sepse morën guximin dhe u martuan e lidhën fatin e tyre me atë te studentëve shqiptarë. Burgu ishte pjesë e GULAG-ut të madh në vendin e vogël ballkanik, Shqipëri, ku për shumë vite sundoi regjimi gjakësor komunist i Enver Hoxhës, që ishte nxënës besnik i Stalinit dhe vazhdues i kauzës së tij.
Nëpërmjet këtij libri do të doja që çdokush të mësonte për provat çnjerëzore që përjetuam ne dhe për vitet e tmerrshme qe kaluam në burgjet shqiptare, vetëm sepse… dashuruam! Dhe që askush dhe kurrë të mos harrojë, ç’është totalitarizmi, despotizmi dhe ç’pasoja sjell me vete ky sistem.
Pjesa e parë
Jeta ime
U linda në Tula, me 1932, në një familje nëpunësi. Babai im punonte në industrinë minerare, kurse nëna ishte edukatore në një kopsht fëmijësh; megjithatë para luftës nuk punoi sepse ndejti në shtëpi që të rriste fëmijët. Familja jonë ishte pak a shumë e madhe: tre fëmijë, prindërit dhe gjyshja. Jeta që bënim nuk dallonte nga ajo e shumicës në vendin tonë. Kujtimet më të gjalla të fëmijërisë sime janë: shpërngulja dhe udhëtimi me tren nga qyteti Shahta, në qytetin Tula dhe lindja e vëllait dhe e motrës. Ende s’i kisha mbushur pesë vjeç, kur nëna më premtoi të më sillte një vëlla ose një motër. Unë i kërkova motër. Pak më vonë në shtëpi sollën dy bebe. Ata i vunë në dy shtretër të vegjël dhe unë vrapoja sa pranë njërit tek tjetri. Një ditë e pyeta mamin: “Më premtove motër, pse solle edhe një vëlla me vete?”
Shumë herët, që para se të shkoja në shkollë, mësova të lexoja; lexoja shumë, vjershat i mësoja lehtë përmendsh dhe më pëlqente shumë të dëgjoja radion. Në shtëpi kishim një qendër zëri të vogël, nga ku dëgjonim mjaft gjëra interesante. Ne, fëmijët, dëgjonim për Çkallovin me shokë të cilët i imitonim më vonë, tek luanim në oborr. Dëgjonim gjithashtu për luftën në Spanjë dhe merakoseshim për fëmijët spanjollë. Libri im i preferuar ishte “Spanjollët e vegjël”, në të cilin shkruhej për luftën në Spanjë dhe për fëmijët spanjollë të ardhur në Bashkimin Sovjetik. Babai im ishte shumë punëtor. Unë e kam dashur shumë dhe ai ma kthente me po atë monedhë. Çdo ditë, prisja me padurim të kthehej nga puna dhe të uleshim të gjithë për të drekuar. Babai bënte shaka, më pyeste për gjithçka, për punët dhe për lodrat e mia. Edhe vetë më tregonte për punën. E dëgjoja me vëmendje, edhe kur të rriturit flisnin mes tyre. Por papritur gjithçka ndryshoi. Babai vinte nga puna i zymtë, nuk bënte më shaka, më shpesh heshtte. Disa herë e dëgjova te përmendte ndonjë emër dhe t’i thoshte nënës: “E rrasën”. “Ku e rrasën?” – pyeta unë një ditë me kureshtje. “Në kamare!” – m’u përgjigj nëna, me të tillë ton sa unë nuk pyeta më.
Shumë vjet më vonë, midis letrave të babait gjeta një shkrim të gazetës së qarkut të Tulës “Komunari” të vitit 1937, ku babanë e fajësonin për miqësi me armiqtë e popullit, për mungesë vigjilence dhe për ca “mëkate” të tjera. Siç më shpjegoi nëna më vonë, babanë e shpëtoi nga arrestimi transferimi me punë në një minierë qymyrguri, në një pellg qymyrguror të largët të rrethinave të Moskës. Ai nisi punë larg qendrës dhe shumë shpejt ngjarja u harrua. Është e qartë që ne fëmijët nuk dinim dhe nuk kuptonim gjë. Në kopshtin e fëmijëve ku shkonim çdo ditë qe varur një pllakat: “Falënderojmë shokun Stalin, për fëmijërinë tonë të lumtur”!. Në krah të pllakatit ndodhej një portret i madh i Stalinit; prijësi mbante në krahë uzbekën e vogël, Mamlakat. Radioja fliste vetëm për gjëra të mira, ushtonin vetëm këngë entuziaste të cilat ne i dinim dhe i këndonim. Për fëmijët, jeta dukej e mrekullueshme. Ne nuk donim të dinim për hallet e të rriturve. Fatkeqësisht, fëmijëria e lumtur mori fund në qershor të 1941-it, kur mbi kokët tona ranë bombat e para gjermane që na detyruan të largohemi nga qyteti. Për tri javë udhëtuam me tren mallrash, ku flinim në shtretër dërrasash. Tri ditët e para hekurudha u bombardua pa pushim por ne mundëm ta kalonim pa humbje zonën e rrezikshme.
Më pas bombardimet u ndërprenë, por udhëtimi ynë vazhdonte të ishte shumë i ngadaltë; qëllonte të ndalonim me ditë në stepat e pafund sepse duhej t’u hapnim rrugë trenave të mbushur me të plagosur që shkonin në prapavijë ose me ushtarë dhe teknikë që shkonin në front. Kështu, ndonëse trenit i hipëm në vjeshtë, arritëm në Zllatoust, (në Ural) vetëm në dimër. U habitëm kur pamë që në qytet, nuk fikeshin dritat dhe ecnin tramvajet. Por kjo nuk vazhdoi gjatë. Shumë shpejt me energji elektrike nisën të furnizojnë vetëm ndërmarrjet, spitalet dhe shkollat. Në shtëpi mësimet i bënim nën dritën e bishtukut. Koha ishte shumë e ftohtë dhe gjithçka ishte e mbuluar nga bora. Edhe sot e kësaj dite, kur kujtoj Zllatoustin, shoh vetëm borë. Me ka mbetur në kujtesë, jo larg shtëpisë tonë një tramvaj i mbuluar nga bora. Jeta atje ishte shumë e vështirë, vuanim nga uria dhe të ftohtët, edhe drutë ishim të detyruar ti sillnim vetë nga pylli. Gjyshja ndizte sobën ruse dhe sillte ujë nga larg me dy kova varur në shtagën hedhur krahëve. Po të mos ishte gjyshja, nuk e di në do të mund të mbijetonim në ato vite të vështira sepse nëna sëmurej shpesh. Por sikur u lehtësuam disi kur në Zllatoust erdhi dhe na gjeti babai, të cilin e liruan nga ushtria për arsye shëndetësore.
Ai nisi punë në një uzinë ushtarake dhe atëkohë dita e punës nuk njihte normë. Ne gati nuk e shihnim njëri-tjetrin, por gjithmonë e ndjenim praninë e tij. Diku tutje buçiste lufta. Radio në shtëpi nuk kishim. Të rejat i mësonim në shkollë; mëngjeseve nxënësit ose mësuesit tregonin njoftimet e Byrosë së Informacionit. Edhe ne, nxënësit, përpiqeshim ta ndihmonim frontin me sa mundnim: shkonim në spitale, shkruanim letra për të plagosurit, organizonim koncerte. Një ditë, ndër të rrallat e lira, babai më çoi në qendrën e qytetit, ku në anë të sheshit qe varur një pllakat me skemën e rrethimit të trupave gjermane nga ushtria jonë në Stalingrad. Të dy u gëzuam pa masë nga suksesi i Ushtrisë së Kuqe. Pak më vonë babanë e thirrën në Tula, për të vënë në punë minierat e qymyrgurit të pellgut të rrethinave të Moskës. Ne mbetëm në Zllatoust, duke pritur që të na thërriste babai për t’u kthyer nga evakuimi. Pikërisht në këtë kohë nëna u sëmur shumë rëndë. Gati një javë foli përçart, me temperaturë të lartë, pa ndjenja. Ne nuk e ndihmonim dot sepse në Zllatoust nuk kishte as mjek as barna. Gjendja ishte vërtet kritike. Çdo ditë na vinte fqinja, edhe ajo e shpërngulur nga Kievi. Njëherë ajo erdhi në mbrëmje dhe pa u shpjeguar, më tha: “Vishu, dhe eja”!
Ecëm gjatë nëpër qytetin e errët të mbuluar nga bora dhe arritëm te një ndërtesë, që më vonë e mora vesh, se ishte spital. Atje kërkuam dhe folëm me një mjek, me të cilin fqinja jonë njihej që para luftës. Unë zura të qaja: “Doktor, po më vdes mamaja, ka disa ditë pa ndjenja, me temperaturë të lartë”. “Pritni këtu!” – na tha mjeku. Ne pritëm gjatë në korridorin e errët. Më në fund mjeku erdhi dhe u nisëm për në shtëpi duke marrë rrugën më të shkurtër, përmes një përroi të ngrirë dhe pirgjeve me borë. Mjeku e vizitoi nënën dhe e dëgjoi me vëmendje. Pastaj u ul tek tryeza dhe nën dritën e bishtukut, shkroi diçka në një copë letër. “Bija ime, – m’u drejtua ai, – me këtë pusullë do të shkosh… (dhe më shpjegoi, ku duhej të shkoja)… atje do të të shesin nje ilaç… 6 tableta. Duhen pirë 2 kokrra në ditë. Pará ke”? Kisha pak pará, që na i la babai para se të ikte. Ishte vonë, errësirë, frikë, vetëm bora lëshonte pakëz dritë, por unë u nisa. E gjeta ndërtesën e duhur, bleva barnat nga një grua e mbështjellë me shall të madh dhe nxitova për në shtëpi. Nëna piu tabletën e parë dhe po atë natë i ra temperatura. Të nesërmen erdhi në vete… Gjithçka sikur mori për mirë. Te copa e letrës lexova emërtimin e ilaçit: “Sulfidinë”. Më vonë mësova se ai ishte ndër preparatet e para sulfamide, të cilat në atëkohë vepronin në mënyrë të magjishme. Gjyshja u kujdesua për nënën, shkonte në thertore, mblidhte gjak, e piqte në tigan dhe ia jepte asaj. Te stacionet e karrocave mblidhte tagjinë e derdhur, e ziente dhe lëngun e pinte nëna kurse ne, të uriturit, thithnim mbeturinat e kokrrave.
Kur më në fund nëna mundi të dilte nga shtëpia, u bëmë gati dhe u nisëm për në Tula, qytetin, që ende bombardohej nga gjermanët, të cilët ishin ndalur në rrethinat e Kurskut. Babai filloi të punojë për rimëkëmbjen e minierave në zonat e çliruara ku edhe jetuam në atë periudhë. Një muaj e gjysmë pasi ishim kthyer, babai u vra në krye të detyrës. Nëna mbeti vetëm me tre fëmijë të vegjël dhe na rriti, si shumë nëna të tjera në atë kohë, duke punuar ditë e natë. Rronim të uritur, visheshim si mundnim, përpiqeshim ta ndihmonim mamanë, me sa fuqi kishim dhe më kryesorja, mësonim. Më 1950-n mbarova shkollën e mesme me medalje të artë dhe hyra në fakultetin e Kimisë, të universitetit “Lomonosov” të Moskës. Dita e pranimit në fakultet ishte ndër ditët më të lumtura të jetës sime. Vitet studenteske kanë qenë vitet më të mira të jetës për mua. Ishin vite jo fort të lehta, jeta qe e vështirë, banoja në konvikt, larg shtëpisë dhe vetëm me bursën. Mamaja s’mund të më ndihmonte, ajo kishte pagë të vogël dhe duhej të mbante edhe dy fëmijë të tjerë. Edhe mësimet s’ishin të lehta, kërkesat ishin shumë të larta, ngarkesa goxha e madhe: leksione, punë laboratori, kolekiume, por lëndët ishin interesante. Leksionet na i jepnin akademikët A. N. Njesmejanov, P. A. Rebinder, S. I. Volfkoviç, anëtarët me korrespondencë të Akademisë së Shkencave të B.S., V. I. Spicin, A.P. Terentjev dhe të tjerë profesorë të mrekullueshëm. Ata na mësuan të punonim të pavarur dhe të mendonim me logjikë. Këto dije më ndihmuan gjatë gjithë jetës në punën time. Universitetin dhe mësuesit e mi, gjithmonë i kam kujtuar me mirënjohje.
Por sa shumë gjëra interesante kishim veç mësimeve! Teatrot, muzetë, koncertet, mbrëmjet studentore, shëtitjet, ekskursionet. Ajo kohë vazhdimisht më vjen në mendje, si një ëndërr e mrekullueshme. Në Universitet u njoha me bashkëshortin tim të ardhshëm, Gaqo Pishën. Ai kishte ardhur nga Shqipëria për të studiuar në Fakultetin e Filozofisë. Para se të vinte në Moskë, qe marrë me punë partie. Në vitin 1955, u martuam dhe në 1956-n lindi djali ynë i madh, Sasha (Sandri). Pasi përfundova studimet, më mbajtën për të punuar në Universitet. Më 1957-n burri im përfundoi studimet dhe në muajin qershor, ne duhej të shkonim në Shqipëri. Por, meqë në muajin gusht të atij viti, do të zhvillohej Festivali i Rinisë dhe Studentëve në Moskë, shumica e studentëve shqiptarë, mes tyre edhe bashkëshorti im, u përfshinë në delegacionin e vendit të tyre. Kësisoj, nisja u shty për në fund të gushtit. Në prill u lirova nga puna në Universitet dhe bashkë me djalin, vajta në Tula, te nëna, për t’i dhënë mundësi tim shoqi, të përgatitej për mbrojtjen e diplomës dhe provimet e shtetit. Gjatë festivalit munda të shkëputesha një javë, vajta në Moskë dhe jetova në mjedisin e haresë, gëzimit, muzikës, gazit, koncerteve. Moskën e kam dashur gjithmonë, por Moska e ditëve të festivalit ishte vërtet madhështore.
Në ato kohë ndihesha për mrekulli: kisha një burrë dhe një djalë që i doja shumë, kurse në xhep mbaja diplomën e Universitetit Shtetëror të Moskës. Më bëhej se s’kisha ç’të kërkoja tjetër! Do të shkonim në Shqipëri! Ishte një vend vëllazëror, anëtar i kampit socialist. Së bashku do të punonim për të ndërtuar socializmin dhe gjithçka do të shkonte si s’ka më mirë. Po, ashtu ishim edukuar, besonim çdo fjalë, nuk dyshonim në asgjë. Ah sikur ta dinim ç’do të sillte jeta dhe të kishim pasur mundësi të ngrinim qoftë dhe fare pak siparin e të ardhmes! Por kjo ishte diçka e pamundur për tu parashikuar. Pati prindër që bënë gjithçka varej prej tyre për t’i ndërprerë lidhjet e fëmijëve te tyre me studente të huaj dhe për të mos lejuar që ato të përfundonin në martesë. Nëna ime nuk kish si të më pengonte; unë ndodhesha në Moskë, larg shtëpisë dhe e komandoja vetë fatin tim. Në fund të gushtit 1957, bashkë me studentët shqiptarë dhe delegacionin e rinisë shqiptare, i hipëm trenit për në Odesë, nga duhej të niseshim të nesërmen për në Shqipëri me tragetin “Beloostrov”. Në Moskë më përcollën shumë njerëz. Më kujtohet, nëna ime e gjorë që qante pa pushim. Nuk e di në se parandiente diçka, apo qante vetëm ngaqë vajza e madhe, mbështetja e saj, e arsimuar me aq vështirësi, po ikte, siç shprehej ajo “shtatë dete kaptuar”. Por ja që rinia është tejet e shkujdesur dhe egoiste dhe unë nuk e kuptoja shqetësimin e nënës. Jam optimiste nga natyra kështu që nuk qava. Më dukej se po shkoja drejt një jete të re, të krijoja vatrën time, për ç’ka ëndërron çdo vajzë.
Në Odesë qëndruam vetëm një ditë. Dolëm shëtitje, takova njerëzit e mi që banonin atje ndërsa bëhesha gati për të shkuar drejt jetës së re! Trageti i vogël “Beloostrovi”, me të cilin do udhëtonim, u mbush plot me të rinj. Kishte shumë pak kabina dhe njerëzit flinin në kuvertë dhe në hambarë. Ne bëmë përjashtim; kishim fëmijë të vogël dhe na vunë në një kabinë, me dy shtretër të ngushtë pranë motorëve të anijes, ku flinim me radhë në një vapë të tmerrshme. Anija gumëzhinte nga zhurma, këngët, hareja; në kuvertën e sipërme të rinjtë bënin banja dielli, kurse unë nuk e lëshoja nga duart, djalin tim dyvjeçar. Ishte fëmijë i shkathët, vraponte shpejt dhe unë kisha frikë se mos binte nga kuverta. Edhe në ndalesën e vetme në Bullgari nuk zbrita, sepse infermieri i tragetit, më tha se djali mund të merrte ndonjë infeksion në breg. Udhëtuam gjatë, 7 ditë, kaluam anash brigjeve të Greqisë dhe më në fund mbërritëm në Radën e portit shqiptar të Durrësit. Ishte vonë dhe anija duhej të ankorohej të nesërmen. Njerëzit rrinin të heshtur, me shikimin drejt dritave të Shqipërisë. Kishte studentë që prej 5 vjetësh s’kishin qenë në atdhe, teksa të tjerë, si puna ime, vrisnin mendjen se çfarë i priste në vendin e ri. Tani rri e vras mendjen: po të më afrohej dikush e të më thoshte se ç’do të ndodhte me mua në këtë vend, a do të zbritja vallë në breg, apo do të kthehesha nga vija? Nuk e di, mendoj se nuk do ta besoja, sepse gjithçka ndodhi më vonë me mua, atëherë do të më dukej absurde.
Në mëngjes u ankoruam. Gaqoja na zbriti mua dhe Sashën në breg, ku kërkuam me sy vëllanë e Gaqos, që duhej të na priste. Nuk e pamë! Çudi! Por duhej të dilnim kështu që u nisëm. Pará nuk kishim. Mua më la pa mend, vapa e tmerrshme dhe sheshi gjithë pluhur i portit para daljes. Qëndrova në një hije. Fëmija qante sepse ishte i lodhur. Aty pranë disa fëmijë luanin në pluhur. U ndjeva shumë keq, nuk po më kujtohej asnjë fjalë, nga ato pak që më kishte mësuar im shoq, por që nuk i kisha mësuar mirë; s’kisha kohë, nuk më linin diploma, provimet e shtetit, fëmija, puna. Desha ujë, por s’dija si thuhej në shqip. Më ndihmoi një grua shqiptare, që e njohëm gjatë udhëtimit e cila më solli ujë. Më në fund mbaruan të gjitha formalitetet, gjithçka u rregullua, dhe ne u nisëm me tren, për në Tiranë. Po errej. Vend në hotele nuk gjetëm dhe natën e kaluam tek të njohurit. Në mëngjes na gjeti vëllai i burrit. Ishte inxhinier ushtarak dhe nuk e kishin lejuar të vinte të na priste. Gaqoja, mori emërim si pedagog i filozofisë, në Universitetin e Tiranës dhe pas nja dy ditësh u nisëm për në Korçë, për të takuar familjen e tij dhe për të vizituar të afërmit. Rrugës e pashë që kisha ardhur në një vend lindor.
Në Shqipërinë e atyre viteve, por edhe shumë vite me pas, mund të shihje gra të veshura me çitjane dhe fytyra të mbuluara thuajse plotësisht. Gra me veshje të tilla karakteristike, burra me tespihe në duar dhe veshje kombëtare, pashë në Elbasan, kur zbritëm nga treni dhe hipëm në autobus. Te sheshi bënte vapë, kudo kishte pluhur dhe na pihej ujë. Midis njerëzve dredhonin disa burra, me ca enë të çuditshme në shpinë. Shisnin një lëng bimësh, që nuk e mora vesh se ç’ishte, të cilin e ofronin në gota të palara. Nuk pranova të pija, vendosa të duroja. Nga Tirana në Korçë, bëhen gati 250 kilometra, por treni ecte shumë ngadalë, kurse rruga e autobusit ishte malore dhe e ngushtë. Rrugës disa herë na kontrolluan dokumentet. Pritëm me orë të tëra. Nga Tirana dolëm në mëngjes herët, kurse në Korçë mbërritëm në mbrëmje vonë, kur qe errur. Shqipëria ishte vendi më i prapambetur në Europë. Vetëm në vitet ’30 – ‘50 nisi ndërtimi i rrugëve dhe i ndërmarrjeve. Në vitin 1948, u ndërtua hekurudha e parë Tiranë-Durrës. Korça më pëlqeu. Qytet i vogël, shumë i pastër, me shtëpi kryesisht njëkatëshe, plot gjelbërim dhe lule. Ishte njëri prej qyteteve më të kulturuara të Shqipërisë. Para luftës shumë qytetarë të Korçës, kishin emigruar jashtë shtetit. Qyteti mbante lidhje të qëndrueshme me Greqinë dhe kishte një lice francez me mësues nga Franca. Pasi mbaronin këtë lice, shumë të rinj vazhdonin studimet në Francë, Itali, Austri e gjetkë. Kjo frymë ende ndihej në qytet. Korça nuk ngjante si qytet oriental, njerëzit këtu bënin jetë europiane.
Nëna e Gaqos, Artemisa ose shkurt Arta, më priti shumë mirë. Ishte një grua e vockël, e dobët, e krehur me kujdes. Atëkohë ishte 69 vjeçe. Ishte grua shumë e mirë, e qetë dhe jashtëzakonisht punëtore. Nuk kishte shkollë, por mbetej grua e mençur e edukuar dhe fisnike. Ajo sillej shumë e përzemërt me mua dhe unë e doja shumë. Gaqoja mori lejen dyjavore dhe e kaloi me ne në Korçë. Këto ditë më mbetën në kujtesë si kaleidoskop shumëngjyrësh: vinin mysafirë, të afërm, të njohur. Unë duhej t’i gostitja të gjithë. Dilja me tabaka të mbushura me gota me liker dhe me ëmbëlsira të ndryshme. Kështu e donte zakoni, gostiste “nusja”. Për mua, që nuk e dija pothuajse fare shqipen, dhe që nuk kuptoja çfarë dhe si duhej të veproja, fillimisht ishte shumë e vështirë, por më pas u mësova. Pas dy javëve Gaqoja iku në Tiranë, për të filluar punë. Duhej të gjente punë për mua dhe shtëpi. Unë mbeta vetëm me vjehrrën, pa mundësi për të komunikuar në ndonjë gjuhë. Duhet të përmend me nderim ndihmën që më dhanë miqtë dhe të afërmit e burrit tim. Si ta harroj Erieta Konomin, e cila na vinte çdo ditë dhe më ndihmonte në gjithçka. Bashkë shkonim në pazar, i vetmi vend ku mund të blije ushqime. Pazari që në fillim, më la pa mend me bollëkun. S’kisha qenë ndonjëherë në jug dhe më habitën pirgjet e perimeve dhe frutave, me bukuri të pashembullt, koka e lakrës pesë kilëshe dhe mrekulli të tjera. Unë vetëm tregoja me gisht, kurse Erieta blinte. Bashkë komunikonim me ndihmën e fjalorëve Shqip-Rusisht dhe Rusisht-Shqip.
Atëkohë në Korçë kishte rënë epidemi gripi dhe të gjithë, tek unë dhe tek Erieta, zunë shtratin. Vetëm unë qëndroja në këmbë dhe kujdesesha për të gjithë. Dora-dorës nisa të kuptoja shqip sa kur erdhi Gaqoja për të na marrë pas një muaji e gjysmë u habit tek më dëgjoi të bisedoja me nënën e tij dhe me Erietën. Sasha, i cili në fillim nuk i afrohej gjyshes, sepse nuk e kuptonte, tani qe mësuar dhe bënte shumë pas saj. Në tetor 1957 u shpërngulëm në Tiranë, ku jetova gjithsej 18 vjet. Nisëm punë në Universitet, unë në katedrën e kimisë organike, kurse Gaqoja, në katedrën e marksizëm-leninizmit, të Universitetit të Tiranës të sapo hapur. Vitet e para të jetës në Shqipëri autoritetet shqiptare silleshin shumë mirë me ne. Pas gjashtë muajsh na dhanë apartament. Edhe puna në laborator, ishte interesante. Gjuhën po e mësoja shpejt dhe lehtë. Merresha shumë kohë me të; çdo ditë më lironin nga puna, dy orë përpara që të punoja vetëm me shqipen. Kudo më duhej të komunikoja në gjuhën shqipe dhe kjo ishte një praktikë e pa zëvendësueshme. Për të vajtur në punë dhe në fakultetin filologjik, ku mësoja shqipen, bëja çdo ditë disa kilometra rrugë në këmbë. Autobusët ishin ende shumë të paktë. Gjashtë muaj pas ardhjes në Tiranë, fillova të jap mësim, drejtoja punët laboratorike në biokimi dhe merresha me kompletimin e laboratorit të kimisë organike, sepse vitin e ardhshëm do të hapej dega e saj në universitetin e Tiranës. Në të njëjtën kohë bëja edhe punë shkencore.
Gjatë viteve të shkollës dhe të fakultetit kam qenë gjithmonë aktiviste e organizatës së rinisë, organizatore e veprimtarive të saj. Kur erdha në Shqipëri, gjeta shumë gra sovjetike të cilat ishin martuar me burra shqiptarë. Ato kishin themeluar komunitetin e tyre, organizonin leksione, mbledhje, mbrëmje. Kuptohet, shumë shpejt u përfshiva në punët dhe veprimtaritë e komunitetit. Qëllimi ynë kryesor ishte që të ruanim gjuhën, mënyrën tonë të jetesës “identitetin tonë”. Më vonë e kuptuam se kjo nuk u pëlqente autoriteteve. Nën fjalën “identitetin tonë” fshihej dëshira jonë për të mos humbur gjuhën amtare, kulturën me të cilën ishim rritur dhe na kishte ushqyer. Shumica e “grave sovjetike” ishin me arsim të lartë, i donin librat, teatrin. Nuk mund t’i humbnim aq lehtë këto tradita. Prandaj kishim nevojë për të komunikuar, për bisedat, për filmat tanë. Që atëherë kam menduar dhe ende mendoj se nëna duhet t’u drejtohet fëmijëve të saj, në gjuhën amtare nëse dëshiron të krijojë me ta marrëdhënie të ngrohta shpirtërore, dhe që të mund t’u kalojë atyre dijet, kulturën, zakonet, me të cilat është rritur vetë. Jam përpjekur shumë dhe kam djersitur mjaft, që për fëmijët e mi gjuha ruse, krahas shqipes, të bëhej amtare dhe mendoj se ja arrita këtij qëllimi. Kjo i ka ndihmuar shumë në jetë.
Dëshira për të ruajtur gjuhën dhe kulturën amtare nuk na pengoi të përfshiheshim në realitetin shqiptar. Ne mësonim gjuhën shqipe, shoqëroheshim me kolegët, me fqinjët, ruanim marrëdhënie të mira me të afërmit e bashkëshortëve tanë. Dua të them diçka edhe për qëndrimin e ambasadës sovjetike ndaj nesh. Ne u martuam me të huaj, pas vendimit të qeverisë sovjetike, të vitit 1954, i cili i lejonte qytetarët sovjetikë të martoheshin me të huaj. Megjithatë, kur po bëja dokumentet për regjistrimin e martesës, të gjithë punonjësit e administratës më quanin tradhtare dhe ishin gati të ma thoshin në sy. Kur erdhëm në Shqipëri, megjithëse ende ruanim nënshtetësinë sovjetike, ambasada na quante njerëz të cilësisë së dytë. /Memorie.al
NDIQE LIVE "PANORAMA TV" © Panorama.al
