GËZIM TUSHI
Shoqëria jonë vazhdon të jetë me relacione të vetrikalizuara, në të gjithë marrëdhëniet sociale të saj. Duke pasur të thellë natyrën patriarkale, me dominime sociale hierarkike, me sundim seksual në familje, e ka pasur të vështirë që të ishte një shoqëri e modeluar dhe funksionuese, mbi parimin social të partneritetit. Shoqëria shqiptare ka qenë që në fillim dhe vazhdon të jetë shoqëri që e ka në natyrë, jo partneritetin, por hierarkinë sociale në marrëdhëniet midis njerëzve, jo “ndërtimin horizontal” të marrëdhënieve midis pjesëtarëve të saj në familje dhe shoqëri, por “ndërtimin vertikal”, stratifikimin e relacioneve mbi bazën e postit, pasurisë, përkatësisë gjinore, prejardhjes gjeografike, nivelit pasuror etj.. Natyrisht këto relacione, kështu janë edhe në vendet e tjera demokratike, por “marzhi” i dallimit dhe diferencimit social, gjithnjë ka prirje konstante, drejt ngushtimit të vazhdueshëm. Ndërsa tek ne, kjo “kurbë” vazhdon të jetë e “sertë”, konstante dhe shumë pak e ndryshuar, në drejtim të ndërtimit të relacioneve të reja sociale të “partneritetit horizontal” në marrëdhëniet midis njerëzve, në strukturat sociale themelore si familja, komuniteti, shoqëria në tërësi.
Mbivlerësimi tradicional, historik i “hierarkisë”, i relacioneve piramidale, e kanë bërë të vështirë ndërtimin e një shoqërie, e cila në strukturat themelore të saj (familja, shkolla, puna, komuniteti etj..) të ketë të vendosur parimet e humanizmit, solidaritetit si shprehjet më elokuente të ekzistencës dhe funksionimit, të partneritetit që është baza, “çimentoja lidhëse” dhe ura që duhet të shërbejë si mundësi për të bërë efektive shprehjen e barazisë sociale, si relacion i domosdoshëm social dhe kusht ontologjik me natyrë “horizontale”. Vertikalizimi social i shoqërisë shqiptare është një nga sëmundjet e trashëguara dhe të “pashëruara” të saj. Sindroma e komandimit, urdhrit, mungesës së barazisë për shkak të gjinisë (burri mbi gruan), të postit (eprori mbi vartësin), të pasurisë (i pasuri mbi të varfrin) dhe të dallimeve të tjera racore gjeografike etj., e ka cenuar hapësirën e partneritetit, në familje, në shoqëri, politikë, administratën publike. Një sëmundje sociale e pamposhtur, madje pavarësisht bravurave dhe eufemizmave politikë e mediatikë, vazhdon të ketë e pranishme dhe me virulencë goxha evidente, nga e cila shoqëria vertikale e hierarkiste ka vuajtur në të kaluarën, por për fat të keq, një sëmundje sociale që jo vetëm nuk është shëruar, por akoma kësaj patologjie sociale vazhdojmë ende t’i paguajë haraç.
Mungesa e kulturës qytetare të ndërtimit demokratik të partneriteteve sociale, si koracë e ngurtësuar nga tipologjia e lidhjeve dhe marrëdhënieve sociale në të kaluarën, shfaqet edhe sot si pengesa më madhore për ndërtimin dhe funksionimin organik të instrumenteve të reja të komunikimit demokratik. Nuk është çështje kulturore, sikurse kanë qejf ta trajtojnë disa politikanë shqiptarë, që edhe me aftësi të kufizuara teorike dhe të paorientuar si duhet me parimet universale të kulturës demokratike, nuk e kanë shqetësim faktin që më shumë se duhet, ndihet në mungesën e hapësirës për të ndërtuar një shoqëri moderne, funksionuese, demokratike me “relacione të horizontalizuara”, që sjellin harmoni dhe barazi në të gjithë strukturat sociale të shoqërisë. Nuk është ekzibicion teorik evidentimi situatës dhe vlerësimi nevojës së ndryshimeve dhe përmirësimeve që lidhet me këtë mungesë që është esenciale për shoqërinë tonë.
Madje, sipas mendimit tim, edhe një nga shkaqet kryesore të situatës aktuale në shoqëri, në të cilën mungesa e kulturës demokratike të partneritetit, hierarkizimi mekanik i strukturës sociale, zmadhimi piramidal i skakierës dhe raporteve midis njerëzve, shtresëzimet e sforcuara mbi bazën e pasurisë të konvertuara në pozicione “dominante” dhe të “nënshtruara”, është një nga burimet kryesore të ekzistencës së situatave të tensionuara të agravuara nga dozat e dukshme të mosmarrëveshjeve dhe inkomunikabilitet normal midis njerëzve, zgjerimi dhunës, konflikteve, grindjeve të ekzagjëruara, shtim të krimit dhe vrasjeve. Kjo situatë duhet parë në gjerësinë e saj dhe në sintezën e faktorëve që e determinojnë atë. Nuk ka dyshim që ajo ka shkaqe që lidhen organikisht me historinë dhe kulturën tonë të së kaluarës, por edhe me prirjet dhe tendencat kaotike, enorme e turbulente dhe të së sotmes. Një situatë që kërkon vlerësim të diferencuar të shkaqeve të trashëguara dhe tipareve të reja “fituara” me natyrë sociale, mentale, historike dhe psikologjike. Mungesa e partneritetit në shoqëri, familje, shkollë, punë e komunitet shfaqet si relacion i deformuar, midis pjesëtarëve të këtyre strukturave sociale. Ideja fikse se gjërat shkojnë mirë dhe rregulli social garantohet vetëm përmes hierarkisë mekanike dhe raporteve që kanë më shumë karakter të “verikalizuar” me epërsi të njërit mbi tjetrin, është një nga dukuritë shqetësuese dhe penguese që shfaqet me substrat të fortë kombëtar.
Madje, akoma më shumë kjo është dukuri sociale më shtrirje hapësinore e gjeopolitike më gjerë, me natyrë ballkanike, e përhapur si fenomen social pothuaj “cep më cep” gadishullit tonë të sertë. Këtë dukuri të mungesës serioze të partneritetit demokratik e gjejmë bujshëm në familjen shqiptare, e cila tani ka filluar të lëvizë diçka në drejtim të demokratizimit të marrëdhënieve midis pjesëtarëve brenda saj, duke shfaqur një hapësirë ende minimum, për partneritet dhe horizontalizim. Sepse familja shqiptare, tipikisht ka qenë dhe akoma vazhdon të jetë jo pak, strukturë jo partneriale, e mbyllur në privatësinë e ngurtë, duke pasur të fortë tipologji hierarkike e të vertikalizuar, e cila ka qenë dhe vazhdon të jetë e “stratifikuar” duke reflektuar me inerci e ngadalësi sociale, për të ndryshuar vertikalitetin e saj thelbësisht maskilisht, duke qenë akoma larg standardit të rindërtimit të saj si strukturë me relacione të hapura partneriteti, mbështetur në “barazinë horizontale” gjinore apo moshore. Përkundrazi, familja shqiptare vazhdon të vuajë paragjykimin shekullor konceptual, si strukturë sociale me “hierarki të lindur, të paravendosur” midis pjesëtarëve të saj. Ka shumë pengesa që ndalojnë “demokratizimin horizontal” të familjes shqiptare, e cila relacionet e saj i mban ende të bazuara në “tabutë” sunduese shkak të disa treguesve biologjike të jashtëm, sikurse është përkatësia gjinore, identiteti seksual, mosha dhe relacionet e pjesëtarëve të saj me punën.
Në këtë kontekst, familja shqiptare sipas mendimit tim, është struktura sociale që më siguri është më pak e ndikuar nga relacionet demokratizuese, pasi është strukturë sociale e mbyllur, e ndërtuar mbi principin e zmadhuar gabimisht të privatësisë, e cila shpesh bëhet shkak për të ndërtuar relacione vertikale, sunduese, që mbysin të drejtën humane, sidomos të gruas për shkak të seksit, të drejtat e fëmijëve apo të moshuarve për shkak të moshës. Nuk mund të ketë partneritet të vërtetë, organik e të konsoliduar, në një strukturë sociale të tillë si familja shqiptare, në të cilën “vendimmarrja” është përgjithësisht “ekskluzivitet mashkullor”. Natyrisht është e keqe e madhe e shoqërisë moderne, e cila e ka margjinalizuar së tepërmi gruan nga tregu i punës, e ka bërë shumë të vështirë bashkimin e saj me punën publike, i ka zbehur “shanset”, – që edhe ajo të ketë pjesën e saj kontributive financiare në partneritetin familjar. Kjo pozitë e vështirë bën që pastaj shumica e familjeve në të cilat gruaja është e pa punë, nuk është “zonjë shtëpie”, por e diskriminuar, e margjinalizuar, me akses të kufizuar në vendimmarrjen familjare. Rrjedhimisht në një pozitë të tillë, ajo e ka të vështirë të sigurojë partneritet, barazi sociale të vërtetë. Kontributi financiar i mashkullit, burrit, në familjen shqiptare është një nga shkaqet themelore të cenimit të relacioneve partneriale me gruan.
Në këtë kontekst, familja shqiptare, vazhdon të shfaqet e “vertikalizuar” në formën e “piramidës sociale”, struktura e të cilës është e ndërtuar e tillë që në krye të saj qëndron mashkulli, jo më vetëm për shkak të epërsisë primitive të “identitetit seksual të veçantë”, por dhe sepse është dominues edhe në kontribute të tjera të domosdoshme dhe ekzistenciale për familjen. Familja shqiptare ende është nën sindromën e familjes me natyrë seksiste, duke pasur të rrënjosur epërsinë e mashkullit si përkatësi gjinore dhe seksuale. Në mentalitetin e shoqërisë tonë konsiderohet “anomali” një familje që ka partneritet të vërtetë, barazi sociale, liri në vendimmarrje. Partneriteti dhe marrëdhëniet e horizontalizuara në familje nga shumica e shqiptarëve, konsiderohet si dukuri e parakohshme. Prandaj familja jonë, është me natyrë seksiste, sepse garanton epërsi artificiale të mashkullit brenda saj, vetëm për shkak të identitetit të tij seksual, e cila sipas paragjykimit shekullor, është “shenjë epërsie e lindur” ndaj femrës, e cila për shkak të “kësaj mungese”, duhet të pranojë inferioritetin e saj, “fatalisht të lindur”.
Si konkluzion, ndërtimi i partneritetit, i relacioneve sociale horizontale midis njerëzve, do të ndikojë në demokratizimin e marrëdhënieve sociale të shoqërisë sonë, në të gjitha strukturat e saj, familje, shkollë, komunitet, shoqëri. Një shoqëri partneriale me relacione të horizontalizuara, do të ishte kusht për të shmangur konfliktet, ndjenjën e epërsisë për shkaqe biologjike, e social politike. Shoqëria e “horizontalizuar” është “zona sociale”, ku forcohen raportet dhënëse dhe marrëse të njerëzve si të barabartë, zonë sociale e sigurt e paqes sociale, e mirëkuptimit dhe harmonisë. Kjo është ajo që na kërkohet, që duhet realizuar me çdo kusht. Ky është thelbi social shpirti human i partneritetit, në mënyrë që të bëjmë atë “revolucion” që të garantojë në shoqërinë tonë devizën sociale bazë që: “Çdo njeri është qytetar me të drejta të plota”, pavarësisht nga çdo gjë tjetër, rastësore apo e dorës së dytë.
NDIQE LIVE "PANORAMA TV" © Panorama.al
