AGRON GJEKMARKAJ
Prej pak ditësh, Bardhyl Londo ka botuar një libër, “Prilli i thyer”, nga shtëpia botuese “Onufri”, i cili të mban mbërthyer jo për maksimalizimin poetik të së kaluarës, të eksperiencës njerëzore e intelektuale, nëpër të cilën ka ecur, por mbi të gjitha për të ardhmen që kjo vepër na shënjon. Londo, për mua, është një objekt studimi, një person të cilit i jam mirënjohës, sepse edhe mirënjohja është instrument në studimin e letërsisë dhe kjo, për faktin se shfaqet një nga shkrimtarët më reflektiv për vendin e individit në kohë dhe hapësirë, në histori, aktualitet dhe perspektivë. Me autenticitetin dhe identitetin që ka dëshmuar në letërsinë shqipe, ka përkufizuar koordinatat e njeriut bashkëkohor, i cili ka përshkuar rrugë të ndryshme të njohjes deri në fundin e tyre. Po Bardhyl London e kam mik dhe në këtë rast kritika pa këtë komponent do të ishte një thashethem steril.
NJERIU DHE KRYQI
Një poezi plot me pyetje është kjo e Bardhyl Londos… Pyetja në këtë rast është instrument i një mendjeje të hapur apo e një shpirti religjioz. Ajo është një gjendje mendore e kushtëzuar nga semantika e vetë ekzistencës, me raportin e njeriut me natyrën dhe me të ngjashmin e tij me mitin dhe besimin e tij bazik, që është Kryqi; një “kryq që më kujton çdo çast të jetës se gurët janë gati të hidhen mbi mua/se Juda pret me padurim të më tradhtojë dhe Pjetrin nuk e zë gjumi derisa të këndojë këndesi dhe të më mohojë tri herë”. Umberto Saba ka një shenjë dalluese të poezisë së tij, një çelës leximi për poezinë e vet, por edhe të tijën për të eksploruar botën, ajo është një shpend – pula. Çdo poet e ka një të tillë, Bardhyl Londo ka “kryqin”, stigmate e të cilit ndihen në çdo rresht, si bartës misioni, si predikues, si qengj në mes të ujqërve, si gjak që të kujton jetën e dhimbjet e saj, fillimin dhe fundin… Ai pyet “Po më thoni: A njihni dikë që të mos e ketë kryqin mbi supe?”. Fjala e krijon Kryqin. Ajo e transmeton atë ndër shekuj. Fjala është Kryqi i tij që e gjakos.
NJERIU DHE KUJTESA HISTORIKE
Gjergj Kastrioti”, “Hamza Kastrioti” dhe “Donika” janë tri poezi në kapitullin “Përvjetorit”, në të cilat burri, tradhtia dhe dashuria shpjegojnë vetveten në një lexim pa hierarki patetike të historisë. “Ti ishe aq i madh sa nuk dinim ku të të fusnim”, “ka shekuj që të hamë e të brejmë, sidomos kur vinë përvjetorët”, i rrëfen ai përshtypjen e vet Mbretit Gjergj, ndërsa Hamzait “vonë e kuptuam: ti ishe vetë ne, ne ishim ti”. Kurse Donikës “..se vetëm në shtrat ajo ishte grua, se vetëm në shtrat nuk ishte Zonjë e rëndë e Arbërisë”. Te “De Oratore”, Ciceroni shkruan që “historia është dëshmitare e kohëve, dritë e së vërtetës, jetë e kujtesës, mësuese e jetës”. Londo e di këtë e nga poezia e tij mbase do të na thotë që memoria është njohje e një të shkuare që na lejon të jetojmë e interpretojmë të tashmen tonë nën pulsimin e ndërgjegjes kritike.
NJERIU DHE QYTETI
Qyteti është Tirana, njeriu është njëri prej nesh që e shesh lumin mes përmes saj me sytë e Bardhyl Londos “një lumë llum… kurrë nuk do të derdhet brenda njeriut”; rrugët magjike njëra prej të cilave “edhe pse kaloj shpesh i vetëm/kurrë s’e dita ç’do të thotë vetmi, është një rrugë në Tiranë, që më bën më tepër njeri”; kodrat që “njohin vetëm alfabetin e dashurisë”. Në kapitullin një “Lumë përmes qytetit” mund të tentojmë kërkimin e lirikës pas hetimit të reales si nevojë për të besuar tek e bukura si alternativë, te forca e saj shëruese në qytetin që humbet referencat, kujtesën, natyrën, i cili individin e dehumanizon drejt numrave, duke e zhveshur nga forma dhe përmbajtja. Londo tenton digën e fundit ndërtuar me litota, një material që nuk blihet meqenëse është lëndë shpirtërore.
Qyteti provoi izolimin, karantinën, depresionin, verën e mallkuar, fluturimin e korbave, të cilët “vazhdonin gjuetinë makabre, të zinj, të pistë si ferr/vonë si spermë e një dhunimi fatal, një re mbi qytet shiun derdhi”. Poeti është aty në dritare me cingaren ndezur, duke shkruar dëshminë e tij.
NJERIU DHE VDEKJA
Londo e lexon njeriun në plotësinë dhe boshllëkun e tij. Një antropologji që duhet të mbajë së bashku dy gjëra, jo vetëm njeriun e vetmuar të zbrazur, boshin e tij që nuk mbushet, por edhe njeriun plot pa mungesa. Njëra është realitet, tjetra kujtim. Atëherë, çfarë është boshllëku që në të njëjtën kohë mbushet me kujtim? Ajo është shenja që bëhet poezi. Ajo është një “varrezë shëtitëse” ku poeti shëtit “me të vdekurit e tij”. Është një grua që ka ikur nga Itaka e tij, Penelopa e përjetshme që në Parajsë e pret pa nxitim, “që e ndjek kudo nga pas” këndej në tokë dhe “derdh gotën e tepërt të verës, më jep ilaçin kur vjen orari, nga frika mos e harroj pa pirë, më shtron tavolinën kur më merr uria”. Sokol Olldashi “i shkel syrin dhe fton për një bilardo”, “Teodora Laço ka hapur shahun dhe pret lëvizjen time të gabuar”. Të gjitha shenjat në me të egrin e muajve, prillin, siç e thërriste Eliot, me të hidhurin, siç e përkufizon Londo, i shfaqen si mall, si vaj, si mungesë, si bosh që kërkon të mbushet, por Kryqi këtë ka: përjetësinë me misterin e besimit dhe jo rikthimin fizik, ai me forcën edashurisë të mundon e gëzon. Por dilema mbetet si mohimi i tretë i Pjetrit, aq sa në një muzg apo agim të vjen të pyesësh veten: “Ndoshta erdhi ora të iki/sytë të mbyll si një perde tragjedish/pikëpyetjen torturuese do marr me vete’, a ishte jetë kjo apo gjë tjetër ish?”
NJERIU DHE SIVËLLEZËRIT E TIJ
London, në qetësinë e hidhur të karantinës, bashkëbisedon me sivëllezërit e tij të “republikës së letrave”. Ata janë miq të përhershëm me emra të skalitur në trashëgiminë kulturore të botës dhe të martuar të përjetshëm me të, si: Osip Mandelshtam, Andrej Voznjesenskij, Pazolini, Robert Hass, Adam Zagajevski e të tjerë. Në një kërkim universal, dialogu është Bardhyl Londo për gravitetin e rëndesës e njeriut në jetë, për jetën si nënë e si njerkë, për të gjetur atë që Ungareti e cilëson si “fibra e universit” në logjikë e vanitet, në urrejtje e dashuri, në bosh e plotësi.
NJERIU DHE DASHURIA
Duke lexuar “Prill i hidhur”, arrita në një konkluzion fundor, pasi disa tema, mes të shumtave që i shtjellova si dita e sa munda në mënyrë abuzive siç është interpretimi, tejet i personalizuar. Pozicioni i njeriut në hapësirë dhe kohë në pikëprerjen e tyre merr kuptim jo nga inteligjenca e tij, po nga diçka ku e ku më e jashtëzakonshme tek aftësia për të falur, “të lumë ata që falin” thuhet në librin e shenjtë. Njeriu është e vetmja krijesë që e zotëron këtë aftësi të çuditshme, atë të të falurit si një formë lirie e dashurisë njerëzore ose si dashuri e pakushtëzuar, ndonjëherë edhe e padrejtë në dukje, por dashuria është e padrejtë, për fat nuk matet me kutin e drejtësisë. Padrejtësia e dashurisë është kontributi madhor me këtë libër, që të fut të dridhurat me emocionet e forta, të magjeps shijet me elaborimin e tyre, të pikëllon me fuqinë e tij testamentare, por edhe sjell dritë në letërsinë shqipe të vitit të mbrapshtë 2020, duke vënë një kufi të ri në tokën e saj të pashkelur. Mos o Zot! Pse kështu? Vërtet nga Kryqi lindim, Kryqin mbajmë dhe të Kryqi shkojmë, a nuk mund të ishe me dorëlëshuar me ne, të paktën të ishte më i lehtë në të ngjitur? Lexojeni këtë libër për ta kuptuar tek Bardhyl Londo tërheq putirin që Valentina s’e ka vënë ende re për t’ia hequr nga dora…
*Ky artikull është ekskluzivisht për “Panorama.al’. Riprodhimi i tij nga media të tjera në mënyrë të pjesshme ose të plotë pa lejen e kompanisë do të ndiqet në rrugë ligjore.
NDIQE LIVE "PANORAMA TV" © Panorama.al
