DR. CAVID VELIYEV
Gjatë muajve të fundit ka pasur zhvillime pozitive në drejtim të normalizimit të marrëdhënieve dhe bisedimeve të paqes midis Armenisë dhe Azerbajxhanit. Pavarësisht se pala armene iu përgjigj tekstit të marrëveshjes së paqes të dërguar nga Azerbajxhani në shtator, 70 ditë më vonë, kryeministri i Armenisë, Nikol Pashinyan, njoftoi një konsensus për 3 nga 5 nenet e propozuara për paqen të përcaktuara nga Azerbajxhani. Më pas, të dyja palët u angazhuan në raundin e 6 të negociatave, duke finalizuar një tekst të shkruar paqeje. Presidenti i Azerbajxhanit, Ilham Aliyev, njoftoi zgjidhjen e suksesshme të shumë çështjeve në kuadër të një marrëveshjeje paqeje. Në të njëjtën kohë, ministri i Jashtëm i Azerbajxhanit, Ceyhun Bayramov, zbuloi zhvillimet shpresëdhënëse të deklaruara në propozimin e fundit të Armenisë. Komisioni i Delimitimit dhe Demarkacionit për kufirin ndërkombëtar, i cili ka qenë i përfshirë në diskutimet dypalëshe, ka bërë përparim të dukshëm. Më pas, qeveritë e të dyja vendeve dhanë pëlqimin e tyre, duke miratuar datën, orën dhe vendndodhjen për mbledhjen e komisioneve për Delimitimin e Kufijve Shtetërorë dhe Sigurisë së Kufijve ndërmjet Republikës së Armenisë dhe Republikës së Azerbajxhanit.
DEKLARATË E PËRBASHKËT
Në mënyrë të jashtëzakonshme, më 7 dhjetor, një deklaratë e përbashkët u lëshua papritur nga Administrata Presidenciale e Republikës së Azerbajxhanit dhe Zyra e Kryeministrit të Republikës së Armenisë. Natyra e kësaj deklarate, që i ngjan një deklarate bashkëpunimi midis partnerëve afatgjatë më shumë sesa kundërshtarëve të rrënjosur në një konflikt 30-vjeçar, habiti shumë ekspertë. Veçanërisht, deklarata e përbashkët u lëshua përpara një marrëveshjeje zyrtare paqeje, duke sinjalizuar një hap të rëndësishëm drejt zgjidhjes. Sipas kësaj deklarate, të dyja vendet shprehin një angazhim të përbashkët për normalizimin e marrëdhënieve dhe arritjen e një marrëveshjeje paqeje. Bazuar në parimet e sovranitetit dhe integritetit territorial, Azerbajxhani liron 32 ushtarë armenë dhe Armenia liron 2 ushtarë azerbajxhanas; Armenia tërheq kandidaturën e saj për të pritur Konferencën e 29-të të Palëve (COP29) të Konventës Kuadër të OKB-së për Ndryshimet Klimatike; Armenia dhe Azerbajxhani shprehin optimizëm se vendet e tjera brenda Grupit të Europës Lindore do të bashkohen në mbështetjen e ofertës së Azerbajxhanit për të pritur COP29; Republika e Azerbajxhanit mbështet kandidaturën e Armenisë për anëtarësim në Byronë COP të Grupit të Europës Lindore. Kjo deklaratë e përbashkët ka një rëndësi të madhe në formësimin e një axhende pozitive drejt një marrëveshjeje paqeje mes dy vendeve.
Ka disa arsye për këtë. Së pari, është i rëndësishëm lëshimi i një deklarate dypalëshe pa përfshirjen e një ndërmjetësi të palës së tretë. Veçanërisht, Armenia, e cila kishte përkrahur më parë praninë e një ndërmjetësi dhe preferenca e Azerbajxhanit për zgjidhje të drejtpërdrejta dypalëshe, tregon një vendosmëri të rëndësishme për t’i trajtuar çështjet në mënyrë të pavarur. Së dyti, vendimi i Armenisë për t’u tërhequr nga organizimi i një takimi ndërkombëtar në favor të Azerbajxhanit, shoqëruar me mbështetjen e Azerbajxhanit për kandidaturën e Armenisë, përfaqëson një masë shumë të rëndësishme të ndërtimit të besimit. Së treti, rëndësia e kësaj deklarate të përbashkët vjen nga një ndjenjë e vullnetit të mirë të ndërsjellë dhe angazhimit politik dhe jo nga presioni i jashtëm. Duke e përmbledhur, këto tri aspekte kryesore – angazhimi i drejtpërdrejtë dypalësh, mbështetja reciproke në skenën ndërkombëtare dhe mungesa e presionit të jashtëm – kontribuojnë ndjeshëm në krijimin e një mjedisi pozitiv për procesin e mëtejshëm të paqes midis Armenisë dhe Azerbajxhanit.
FAKTORËT QË KONTRIBUOJNË NË NDRYSHIMIN E DINAMIKËS
Deklarata e përbashkët, e para që kur dy republikat fituan pavarësinë, u mirëprit gjithashtu nga SHBA, BE, Turqia, Rusia dhe shumë lojtarë të tjerë ndërkombëtarë. Sigurisht, deklarata e përbashkët nënkupton një ndryshim të dukshëm në dinamikën diplomatike dhe një nga faktorët domethënës që kontribuon në këtë ndryshim është peizazhi i ndryshuar ushtarak si pasojë e masave antiterroriste të ndërmarra nga ushtria azerbajxhanase më 19 shtator kundër forcave të armatosura armene në Karabak. Zhvillimet ushtarake detyruan dorëzimin e grupeve të armatosura, duke dobësuar ndikimin e Armenisë në negociatat diplomatike. Veprimet e ndërmarra nga ushtria e Azerbajxhanit jo vetëm që rezultuan në dorëzimin e enteve të armatosura, por gjithashtu bënë të nevojshme shpërbërjen e strukturave të paligjshme në rajon.
Ky zhvillim strategjik kufizoi në mënyrë efektive aftësinë e Armenisë për të përdorur forcat e armatosura të paligjshme në rajon si një mjet diplomatik kundër Azerbajxhanit. Për më tepër, Armenia dorëzoi një kërkesë gjithëpërfshirëse me 10 nene kundër Azerbajxhanit në Gjykatën Ndërkombëtare të Drejtësisë (ICJ). Shqyrtimi i GJND-së rezultoi në refuzimin e 7 prej këtyre kërkesave, ndërkohë që konfirmoi sovranitetin e Azerbajxhanit në 3 nenet e mbetura. Veçanërisht, gjatë vitit të kaluar, GJND-ja lëshoi 3 vendime në përgjigje të ankesave të Armenisë, dhe në të gjitha rastet, vendimet ishin në favor të Azerbajxhanit. Si rezultat, Armenia ka pësuar një pengesë të madhe, duke humbur ndikim të rëndësishëm diplomatik për shkak se vendimet e GJND-së nuk i kanë mbështetur kërkesat e saj. Faktori i tretë që çon në nënshkrimin e deklaratës së përbashkët buron nga rezultatet e synimit të mëparshëm të Armenisë për të shfrytëzuar ndihmën e BE-së dhe SHBAve për të ushtruar presion mbi Azerbajxhanin. Për pak kohë, Armenia ishte e suksesshme në këtë. Pa pjesëmarrjen e Azerbajxhanit, BE-ja pranoi deklaratën e Granadës dhe zëvendëssekretari i Shtetit i SHBA-ve kërcënoi Azerbajxhanin përpara anëtarëve të Kongresit të SHBAve.
Megjithatë, kjo mund të përfundojë në humbjen e Azerbajxhanit nga Perëndimi, ndërprerjen e bisedimeve të paqes dhe humbjen e rolit të Perëndimit si ndërmjetës neutral në këtë proces. Humbja e Azerbajxhanit është një përfundim i padëshirueshëm për Perëndimin, i cili synon të forcojë lidhjet e tij me Azinë Qendrore duke shmangur Rusinë dhe Iranin në rajon. Azerbajxhani ishte gjithashtu një burim alternativ energjie për Europën. Si rezultat, Armenia u detyrua të ndërmarrë veprime kundër Azerbajxhanit, duke hequr dorë nga avantazhi i tretë në negociatat diplomatike. Deklarata e përbashkët e bërë më 7 dhjetor krijon një gjendje pozitive mes dy palëve për herë të parë. Kjo mund të përshpejtojë procesin e vendosjes së besimit ndërmjet palëve, normalizimin dhe së fundmi, nënshkrimin e një marrëveshjeje paqeje.
Tashmë ka një dokument për të cilin të dyja palët kanë negociuar reciprokisht dhe kanë arritur një marrëveshje në parim. Atmosfera pozitive e krijuar ndërmjet vendeve mund të ofrojë një shpresë të re për realizimin e korridorit Zangezur (rruga e transportit që duhet të rivendosë lidhjen midis kontinentit të Azerbajxhanit me enklavën e tij Nakhcivan përmes territorit të Armenisë). Në një nga fjalimet e tij të fundit, presidenti Aliyev deklaroi: “Ngarkesat, qytetarët dhe automjetet që shkojnë nga Azerbajxhani në Azerbajxhan duhet të kalojnë lirisht atje pa iu nënshtruar asnjë kontrolli dhe zhdoganimi. Sa u përket ngarkesave që lëvizin nga vendet e tjera, për shembull, nga Azia Qendrore në Turqi përmes territorit të Armenisë apo edhe ngarkesave të dërguara nga Azerbajxhani në Turqi, natyrisht, të gjitha detyrimet doganore duhet të paguhen. Ky është një pozicion shumë i drejtë. Përndryshe, Armenia do të mbetet një stanjacion i përhershëm dhe nëse nuk hapet rruga që përmenda, ne nuk do të hapim askund tjetër kufirin tonë me Armeninë. Pra, ata do t’i bëjnë vetes më shumë dëm sesa mirë”.
Kështu që, Azerbajxhani ka ende shpresë për korridorin Zangezur. Nga ana tjetër, me përfundimin e rrugës nëpërmjet Iranit, pala armene u shqetësua se do të shkëputeshin nga projektet e ardhshme rajonale. Mundësia e izolimit të Armenisë nga rajoni, si edhe pritshmëritë e Azerbajxhanit gjithashtu, sugjerojnë se korridori i Zangezurit është ende në axhendë. Natyrisht, mosmarrëveshjet midis Armenisë dhe Azerbajxhanit mbeten ende. Pavarësisht pranimit të Armenisë së 3 nga 5 neneve të propozuara nga Azerbajxhani, ende nuk është bërë një deklaratë zyrtare në lidhje me 2 të tjerat. Kjo vonesë mund të lidhet me fraksionet e brendshme brenda Armenisë që rezistojnë ndaj idesë së normalizimit me Azerbajxhanin. Deklarata e 7 dhjetorit tregoi se palët mund të zgjidhin çështjet në një nivel dypalësh dhe të bashkëpunojnë pa një marrëveshje paqeje. Për këtë arsye, mund të bëhen bashkëpunime të tilla për të krijuar një atmosferë pozitive që do t’i shërbejë edhe nënshkrimit të marrëveshjes së paqes, mundësisht në vitin 2024.
Shefi departamenti, Qendra e Analizave të Marrëdhënieve Ndërkombëtare të Azerbajxhanit
NDIQE LIVE "PANORAMA TV" © Panorama.al
